خبر یار -گروه دین و اندیشه -فاطمه علی آبادی: شهادت مظلومانه سید الشهدا (ع) و یارانش در کربلا، تأثیر بیدارگر و حرکت آفرینی داشت و خونی تازه در رگهای جامعه اسلامی دواند و جو نامطلوب را شکست و امتدادهای آن حماسه، در طول تاریخ، جاودانه ماند. حتی در همان سفر اسارت اهل بیت نیز تأثیرات سیاسی این حادثه در اندیشه‌های مردم آشکار شد. گروهی از اسرا را که به شام می‌بردند، چون به تکریت رسیدند، مسیحیان آنجا در کلیساها جمع شدند و به نشان اندوه بر کشته شدن حسین (ع)، ناقوس نواختند و نگذاشتند آن سربازان وارد آنجا شوند. به شهر «لینا» نیز رسیدند، مردم آنجا همگی گرد آمدند و بر حسین و دودمانش سلام و درود فرستادند و امویان را لعن کردند و سربازان را از آنجا بیرون کردند.
به مناسبت ایام سوگواری آل الله و برای بررسی نقش فرهنگ عاشورا در تربیت سیاسی شیعیان با حجت الاسلام یاوری پژوهشگر تاریخ اسلام به گفتگو نشستیم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید:
حجت الاسلام یاوری در گفتگو با خبر یار در خصوص نقش فرهنگ عاشورا در تربیت سیاسی شیعیان اظهار داشت: در خصوص تأثیر نهضت عاشورا در تربیت سیاسی جامعه اسلامی و به ویژه شیعیان چند نکته حائز اهمیت است. نکته اول اقدامی است که سیدالشهدا (ع) در کربلا انجام دادند و آن قیام علیه حکومت و حاکمیت ظلم بود. حاکمیتی که تمام تلاشش این بود که بنیادها، رفتارها و اندیشه سیاسی اسلام را تغییر دهد. حاکمیت ظالمانه بنی‌امیه حاکمیت نامشروعی است. نامشروع بودن حکومت یک انحراف اساسی بود از آن مهم‌تر این بود که بنی‌امیه نامشروع بودن خود را توجیه می‌کردند و حاکمیت خود را حاکمیتی مشروع و رفتارهای سیاسی خود را به عنوان رفتار سیاسی اسلام جلوه می‌دادند. مهم‌تر و بدتر از این شرایط نیز این بود که بنی بنی‌امیه به دنبال تئوریزه کردن جدایی دین از سیاست بودند، آنها بخش دین را به مردم واگذار و بخش سیاست خالی از دین را برای خود اختصاص داده بودند. در حقیقت بنی‌امیه سیره و سنت و کلام و بیان پیامبر اکرم (ص) را کنار گذاشته بودند، کتاب خدا برای آنها هیچ معنایی نداشت تا جایی که حتی یزید منکر نزول وحی نیز شد.
پژوهشگر تاریخ اسلام ادامه داد: به دلیل همین تغییرات اساسی که در اندیشه و رفتار سیاسی جامعه اسلامی اتفاق افتاده بود حضرت سیدالشهدا (ع) از همان روز اولی که حرکت خود را آغاز کردند فرمودند «علی الاسلام السلام اذ قد بلیت الامه براع مثل یزید»؛ آن گاه که امت محمد (ص) گرفتار رهبری چون یزید شود باید فاتحه اسلام را خواند. حضرت اباعبدالله الحسین (ع) با حکومتی به مقابله برخواست که در رأس آن حکومت فردی مانند یزید قرار گرفته بود. یزید چند ویژگی داشت؛ اولین ویژگی او این بود که نامشروع بود، و ویژگی دوم این بود که رفتارهای سیاسی یزید بر اساس رفتارهای سیاسی نظام بنی‌امیه بر پایه جدایی دین از سیاست بود نه تنها در نظام سیاسی بنی‌امیه نه تنها دین در سیاست نقشی نداشت بلکه سیاست علیه دین عمل و اقدام می‌کرد.
قیام سیدالشهدا (ع) در مرحله اول نقی مشروعیت بنی‌امیه، رفتار، سیره و اندیشه سیاسی آنها بود. امام حسین (ع) با قیام علیه حکومت ظالم وقت مشروعیت آن را زیر سوال برد
وی افزود: قیام سیدالشهدا (ع) در مرحله اول نقی مشروعیت بنی‌امیه، رفتار، سیره و اندیشه سیاسی آنها بود. امام حسین (ع) با قیام علیه حکومت ظالم وقت مشروعیت آن را زیر سوال برد. همین که سیدالشهدا (ع) در مقابل آنها قرار می‌گرفت خود انعکاس دهنده عدم مشروعیت آنها بود.
یاوری به دومین نکته و تأثیری که قیام عاشورا داشت اشاره و تصریح کرد: دومین نکته مربوط به امت رسول خدا (ص) می‌شود. در جامعه زمان امام حسین (ع) مردمی زندگی می‌کردند که اهل قیام و جهاد نبودند و حتی می‌توان گفت در برابر هر گونه زورگویی تسلیم بودند و هیچ حرکتی انجام نمی‌دادند. بنابراین امام باید در ساحت اندیشه، رفتار و توجیه شیعیان و برای فعال کردن اندیشه سیاسی آنها گامی برمی‌داشت. اولین تأثیر قیام سیدالشهدا (ع) این بود که مردم متوجه شدند بنی‌امیه مشروعیت ندارد و تأثیر دوم این بود که فهمیدند در مقابل این عدم مشروعیت باید قیام کرد. کسانی که زمانی در کوفه بودند و به کمک سیدالشهدا (ع) نرفتند بعد از شهادت آن حضرت به این نتیجه رسیدند که باید در مقابل ظلم ایستاد آنچنان که سیدالشهدا (ع) ایستاد و جان خود را در این راه ایثار کرد. قیام امام حسین (ع) رفتارهای سیاسی مردم را بازخوانی و احیا کرد.
پژوهشگر تاریخ اسلام افزود: به همین دلیل بود که از همان ابتدا بعد از اینکه سرهای بریده شهدای کربلا و اسرا را به کوفه آوردند، قیام‌های مختلف شکل گرفت. ابتدا قیام عبدالله بن عفیف ازدی در کوفه اتفاق افتاد، پس از آن مردم سیستان قیام کردند و برادر عبیدالله را از شهر سیستان بیرون کرده و قدرت را به دست گرفتند. قیام سوم قیام توابین بود، کسانی که امام حسین (ع) را تنها گذاشته بودند توبه کرده و خونخواه سیدالشهدا (ع) شدند و قیام چهارم هم قیام مختار بود. همینطور شیعیان کوفه علیه حجاج بن یوسف قیام کردند و در نهایت قیام زید بن علی افتاق افتاد. این قیام‌ها در طول تاریخ ادامه داشت تا در نهایت منجر به انقلاب اسلامی ایران شد. همچنان که امام خمینی (ره) در بیانات خود می‌فرمایند این انقلاب برگرفته از قیام سیدالشهدا (ع) است.
مبارزه با ظلم و ظالم
وی درباره سومین تأثیر قیام عاشورا گفت: سومین تأثیر قیام عاشورا این است که بر اساس اندیشه حضرت سیدالشهدا (ع) جامعه اسلامی و شیعیان همواره با ظلم و ظالم باید مبارزه کنند و این اندیشه را در حیات سیاسی و اجتماعی خود زنده نگاه دارند و با تاکید بر آن هیچ گاه زیر چتر استعمار و استکبار نروند. مهمترین تأثیر این جریان و رفتار سیاسی این است که نام اسلام باقی بماند. به تعبیر امام خمینی (ره) این محرم و صفر است که اسلام را زنده نگاه داشته است. در حقیقت این اندیشه و رفتار سیاسی سیدالشهدا (ع) در کربلا است که به مردم حیات و هویت سیاسی می‌بخشد و این هویت سیاسی است که حیات اسلام را تضمین می‌کند.
یاوری در پاسخ به این پرسش مبنی بر اینکه حفظ اسلام از مهمترین وظایف مسلمانان است. چرا مهمترین پیام عاشورا پاسداری از اسلام و ارزش‌های اسلامی همچون فداکاری، مبارزه با ظلم و بدعت است؟ بیان داشت: وقتی قیام سیدالشهدا (ع) اتفاق افتاد پیام‌هایی را به نیروهای مؤمن منتقل کرد که مهمترین آن انقلابی ماندن است. نیروهای مؤمن باید انقلابی باقی بمانند، همواره در برابر ظلم بایستند و برای تحقق حکومت اسلامی اقدام کنند. این اندیشه، اندیشه‌ای زنده است و حیات دارد به همین دلیل است که تبدیل به هویت سیاسی شیعه شده و در طول تاریخ ضامن و ضمانت احیای دین بوده و هست.
وی افزود: امام حسین (ع) در مقابل بدعت‌ها و کسی که بدعت‌ها را در جامعه رواج می‌داد، ایستاد. بنابراین مردم با تکیه بر قیام سیدالشهدا (ع) آموختند همچنان که امام جان خود را در راه حفظ دین و مبارزه با بدعت‌ها و انحرافات فدا کرد آنها نیز باید اینگونه از دین و ارزش‌های دینی پاسداری کنند. قیام عاشورا روحیه و باورهای مردم را نسبت به ارزش‌ها و رفتارهای دینی حساس می‌کند بر همین اساس همواره در طول تاریخ نخبگانی بودند که متکی بر قیام سیدالشهدا (ع) برای حفظ دین اقدام و قیام کردند. مصداق بارز آن هم قیام امام خمینی (ره) است که مبتنی بر اندیشه عاشورا، اندیشه ولایت فقیه را تحقق بخشید، قیام کرد و قیامش نیز به پیروزی منجر شد. امروز نیز بر اساس همین گفتمان است که جریان مقاومت در منطقه ایستادگی می‌کند. بعد از جنگ ۳۳ روزه لبنان شاهد آن بودیم که اسرائیل غاصب در مقالاتی که در تجزیه و تحلیل این واقعه تولید کردند به این مسئله اشاره داشتند که افزون بر اندیشه ولایت فقیه این مسئله عاشورا، امر به معروف و نهی از منکر، جهاد و ایثار است که به مقاومت نیرو می‌بخشد. همه اینها مفاهیمی است که از رفتار و اندیشه سیاسی سیدالشهدا (ع) بازتولید شده و در تاریخ ماندگار شده است.
پژوهشگر تاریخ اسلام گفت: پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «سه چیز آفت دین است؛ حاکم جائر، عالم فاسد و مردم نادان». اندیشه سیاسی سیدالشهدا (ع) دقیقاً این سه عامل را عامل اصلی اضمحلال جامعه می‌داند و قیام آن حضرت علیه این سه عامل صورت گرفته و در هر سه بخش مؤثر واقع شده است. قیام سیدالشهدا (ع) تفسیر عملی این حدیث نبوی است که حاکم جائر باید از بین برود و به جای او حاکم عادل بر حکومت مسلط شود، عالم فاسد باید کنار زده شود و به جای عالم حقیقی و مصلح قرار بگیرد و مردم نیز باید از ناآگاهی و نادانی نجات پیدا کنند و هدایت شوند. مردم باید نسبت به وظایف و تکالیف خود توجیه شوند.
یاوری در پاسخ به این پرسش مبنی بر اینکه عاشورا درس عزت بود. با توجه به این مهم زندگی عزتمندانه چطور به دست می‌آید؟ بیان داشت: قیام سیدالشهدا (ع) قاعده و اصل عزت و زندگی عزتمندانه در اسلام را مجدداً برای مسلمانان بازخوانی کرد و آن قاعده این است که کفار، مشرکان و مخالفان دین خدا نباید بر مسلمانان تسلط داشته باشند که اگر تسلط پیدا کنند عزت سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی آنان را خدشه‌دار خواهند کرد. مسلمانان زمانی عزت خواهند داشت که مفهوم عزت را بشناسند و به قاعده‌ای که برای آنها زندگی عزتمندانه به همراه دارد، پایبند باشند. سیدالشهدا (ع) به ما فهماند عزت از خداست و خداوند متعال به هر که بخواهد عزت می‌دهد. خدا به کسانی عزت می‌دهد که در مقابل دیگران تعظیم نکنند و تنها در مقابل خدا و خالق خود سر تعظیم فرود آورند.
وی افزود: کسی که حاضر از برای جان، مال و نانش ظلم و حقارت را بپذیرد هرگز عزت پیدا نمی‌کند. سیدالشهدا (ع) درس عزت و زندگی عزتمندانه را به همه بشریت داد و فرمود اگر دین ندارید آزادمرد باشید این همان معنای عزت است یعنی اگر شما دین ندارید حداقل شجاع باشید و حرف حق را بزنید. اگر انسان عزتش را از دست بدهد هر چه والیان ظالم اراده کنند می‌گوید. سیدالشهدا (ع) به ما آموخت که عزت از خداست و ما در طلب هر چه هستیم باید آن را از خدای متعال بخواهیم نه غیر خدا.
فاطمه علی آبادی
