خبر یار -گروه دین و اندیشه-زینب حسینی روش: آئین‌های مذهبی یکی از فرصت‌های ویژه اصحاب ادیان و مذاهب برای اعلام موجودیت خود به هویت‌های دیگر و هم چنین موقعیتی مناسب برای بازنمایی و برساخت اهالی مذهب از وضعیت فرهنگی و اجتماعی خود است. آئین پیاده روی اربعین که هرساله مصادف با ۲۰ صفر و همزمان با اربعین شهادت حضرت سید الشهدا در مسیرهای منتهی به کربلای معلی برگزار می‌شود، با توجه به حضور میلیونی اقشار و ملیت‌های گوناگون شیعه از اقصی نقاط جهان، خصوصاً در سال‌های اخیر گسترش چشم‌گیری داشته و به یکی از بزرگترین اجتماعات آئینی جهان تبدیل شده است.
به همین مناسبت و برای بررسی آثار تربیتی، اخلاقی پیاده روی اربعین حسینی در جوامع اسلامی به صورت فردی و اجتماعی با حجت الاسلام امیر علی حسنلو استاد سطوح عالی حوزه و مدیر گروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه‌های علمیه به گفتگو نشستیم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید:
حجت الاسلام امیر علی حسنلو در گفتگو با خبر یار ، به تبیین آثار تربیتی، اخلاقی پیاده روی اربعین حسینی در جوامع اسلامی به صورت فردی و اجتماعی پرداخت و اظهار داشت: حضرت امام صادق علیه السلام در بخشی از زیارت اربعین می‌فرماید: «خدایا! امام حسین علیهالسلام جانش را در راه تو بخشید تا بندگانت را از نادانی، سرگردانی و گمراهی نجات دهد». خود امام حسین علیهالسلام هم پیش از خروج از مکه، خطاب به برادرش محمد حنفیه وصیتنامهای نوشت و در آن فرمود: «من برای اصلاح دین جدم رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله و امر به معروف و نهی از منکر قیام می‌کنم». با مطالعه تاریخ امام حسین علیهالسلام، در می‌یابیم که در دین اسلام، تغییرات بسیاری پدید آمده و بدعت‌های فراوانی نهاده شده بود. حضرت اباعبداللّه الحسین علیهالسلام برای آنکه حقیقت دین محمدی حفظ شود و دینی سالم به نسل‌های بعد برسد، چارهای جز قیام نداشت. این قیام خونین، فریاد اعتراض ایشان به وضع موجود بود تا همگان دریابند دین کنونی آنها، دینی به یغما برده شده و تحریف گردیده است.
وی ادامه داد: هر اربعین حسینی، قاصد حماسه نامیرا، پیام‌دار اوج ایمان، نشانهای از شکوه عشق، و برگ همیشه سبزی بر درخت هماره سرخ و گلگون شهادت است. اربعین یک واژه نیست؛ جریان همیشه جاری و کتابی قطور و پرماجراست. کتابی که گذر زمان و حادثه‌های زمین، هرگز نمی‌تواند نوشته‌های آن را محو کند و البته کهنگی در آن راه ندارد. اربعین، هنرنامه مصوّر آرمان گرایی و حق یاوری از سیره حسین بن علی است. اربعین، نشانهای بر اعتلای دین و بالندگی زمزمه‌های دعا عرفه و تلاوت قرآن در شب عاشورای حسینی ویاران با وفایش است. اربعین، صدای عدالت و صداقت، و شاخه‌های پر بار درخت آزادگی است که از خاک کربلا روییده و تا ژرفای روزها و روزگاران تاریخ بشر ریشه دوانیده و سایه شاخ و برگ آن نیز سایه ساری امید بخش و بیدار گر است. با اینکه کربلا یادآور تشنگی و خشکی لب‌های حسین است اما اربعین، جویبار همیشه جاری و سرخ و گلگون تاریخ انسانیت است که جوشش چشمه‌های خون خداوند از چهار سوی عالَم در جریان است برای پاک نمودن انسان‌ها از رذالت و ناپاکی‌ها.
احیاگر اهداف و آرمان حسینی (ع)
حسنلو ادامه داد: با توجه به سیره سخنان امام حسین (ع) مشی آن حضرت در مبارزه با فساد؛ یک مشی تربیتی است؛ آنچه سبب شد حضرت قیام نماید، تأثیر منفی تصمیمات یک حاکم فاسد بود بر جامعه و جامعه فاسد نمی‌شود مگر با فساد و تباهی افراد و این در زمان حاکمیت بنی‌امیه فراگیر شده بود؛ اساساً قیام و حرکت حضرت قیامی بود اجتماعی و بازتاب‌های اجتماعی وسیعی در قلمرو اسلام آنروز داشت؛ قیام حضرت بیدار گر بود از این روی پس از این قیام جامعه اسلامی به حرکت درآمد بی تردید قیام حسین زلزله‌ای بود سهمگین در جامعه اسلام که موج بزرگ و فراگیری ایجاد کرد موج بیداری و به خود آمد لذا در همین کوفه‌ای که امام را دعوت کرده بودند نهضت‌های بزرگی آغاز شد و جنبش‌هایی شکل گرفت در اقصی نقاط ممالک اسلام؛ موج سیاسی و فرهنگی و یک خیزش فراگیر همه جانبه در تمام جهان اسلام علیه استبداد و خود کامگی به راه افتاد و این همه تأثیر اجتماعی و…بنیادین که از قیام حسین (ع) برخاست در هیچ نهضت و قیامی دیده نشده است؛ حکومت‌های بزرگ و نهضت‌های علمی و تمدنی جریان ساز وجاری و ساری در جهان در سایه قیام امام حسین (ع) شکل گرفت و این تأثیرات در اجتماع اربعین باز خوانی وباز تبیین به انواع زبان‌ها و انواع هنرها و آموخته‌ها می‌شود بنابراین ابعاد آثار اجتماعی اربعین بسیار گسترده‌تر از آن است که در انجمنی به ابعادش گفته شود.
بیداری انسانیت
مدیر گروه تاریخ مرکز پاسخگویی به شبهات افزود: یکی از ابعاد نهضت حسینی این حقیقت است که انسان ورای از دین و مذهب نژاد و قومیت با مرور بر این احوال به یک بیداری و روشنگری عمیق روحی دست می‌یابد و این یکی از اهداف بلند سید الشهدا بوده است، چنانکه در متن زیارت اربعین به این هدف بزرگ و شعار سترگ اشاره شده است «…وَ بَذَلَ مُهْجَتَهُ فِیکَ لِیَسْتَنْقِذَ عِبَادَکَ مِنَ الْجَهَالَةِ وَ حَیْرَةِ الضَّلَالَةِ» او خون دل خورد و خون دل خود را هدیه نمود در راه بیداری بندگان تو ای پروردگار تا از نادانی و سرگردانی جهل و گمراهی نجات یابند؛ با توجه به آنچه در تاریخ واقع شده اگر به دقت بازبینی شود هر انسانی به هر مذهبی با این نهضت کمترین آشنایی و معرفت پیدا کرده بسیاری از تاریکی‌ها از دل و جانش زدوده است؛ لذا در اجتماع بزرگ اربعین همه درس‌ها تکرار می‌شود و به جامعه انسانیت از این اجتماع بزرگ این ندا می‌رسد که حسین شهید بیداری انسان از رذالت و ذلت است او از خون دل خود برای بیداری انسان‌ها به تمام تاریخ بشر هدیه نموده است. لذا وقتی یک فرد مسیحی چون وهب در راه امام قرار می‌گیرد او را تا اوج سرافرازی در تاریخ می‌برد وگرنه جوانان زیادی بودند هم سن و سال وهب که در این روزگار می‌زیستند و به فسق و فجور امویان گرفتار بودند؛ حر بن یزید ریاحی برای دستگیری امام آمد، امام دست او را می‌گیرد و از جهالت و سرگردانی ضلالت و گمراهی نجات می‌بخشد؛ حسین (ع) خون کودک خردسال خود را به سوی آسمان پاشید و از این خون قطره‌ای به زمین نرسید اما زمینیان را از ضلالت و گمراهی نجات می‌دهد و این پیام نجات بخش باید در اربعین به گوش همه انسانیت برسد.
اربعین ظرفیت بی نظیر است به شرطی که از آفات مصون داشته شود و آسیب‌هایش شناخته و زدوده شود
وحدت و انسجام
حجت الاسلام حسنلو در ادامه گفت: بی گمان یکی از آثار مهم اجتماع و پیاده روی و به تعبیر دقیق زیارت اربعین نمود و نماد بزرگ انسجام ملل مسلمان بر محور حب آل الله است و مصداق «..واعتصموا بحبل الله» همان حبلی است از جنس ریسمان حسینی، در سایه اربعین امت اسلامی گرد شمع پر فروغ فراهم می‌آیند بسیاری از توطئه‌های دشمنان اسلام در سایه این اجتماع بزرگ بر ملأ شده و این همدلی آثار تربیتی اجتماعی و فردی و آثار و بازتاب‌های بزرگ جهانی سیاسی در خود یز دارد و در مقابل اسلام هراسی و اسلام ستیزی دشمنان نماد و سنگری حصین و قلعه‌ای بلند می‌باشد که دیگران با دیدن این اجتماع بزرگ به آن گرایش یافته و در جمع اجتماع بزرگ مسلمانان قرار می‌گیرند؛ اجتماعی که در خود همه ارزشهای انسانی نهفته دارد و ظرفیتی است بزرگ برای کارهای بزرگ دیگر در راه انسجام امت اسلام و هرچه امت اسلام در سایه قرآن و اهل بیت در کنار هم باشند به آن میزان گسل‌ها که برای دشمنان روزنه نفوذ و دام‌های فریب و مکر است ناپدید خواهد شد؛ اربعین تجلی شکوه امت می‌تواند باشد و شکوه معنویت اجتماعی اسلام بزرگترین اجتماع بشری در قرن تاریک و جهالت و قرن می‌باشد؛ امت اسلام امروز نیاز به مؤلفه ای چون اربعین دارد تا در سایه آن جنگ‌های خانمان سوز یمن و افغانستان و.… همه دشمنی‌ها و کینه‌های استعماری زدوده شود.
نوید و بشارت ظهور
حجت الاسلام حسنلو گفت: اربعین ظرفیت بی نظیر است به شرطی که از آفات مصون داشته شود و آسیب‌هایش شناخته و زدوده شود، در سخنان امام حسین (ع) در روز شهادت بشارت به ظهور عدالت و قیام منجی وجود دارد؛ روشن است که یکی از اهداف والای قیام حضرت مهدی (عج) در آخرالزمان، نجات انسان‌ها از بردگی فکری و برداشتن زنجیرهای اسارت از دست و پای فکر و اندیشه آدمیان است تا آزادانه بیندیشند و حق و باطل را تشخیص دهند. امام باقر علیهالسلام در این مورد می‌فرماید: «هنگامی که قائم (عج) قیام کند، هر آینه باطل از میان‌می‌رود».چنانکه هدف امام حسین علیهالسلام نیز در زیارت اربعین چنین بیان شده است که در گفته بالاتر عرض شد «خون خود را تقدیم تو کرد تا انسان‌ها را از نادانی و گمراهی رهایی بخشد». پس قیام مهدوی، در امتداد قیام حسینی است و هدف هر دو قیام، زنده نگهداشتن دین الهی و جلوگیری از انحطاط ارزش‌ها و نجات بشریت از حیرت‌های گمراهی است؛ امروز با وجود ابزارهای وسیع شناخت و معرفت و زمینه‌های علم و آگاهی حیرت و گمراهی انسان‌ها بیش از هر زمانی نمایان است؛ برای فراهم نمودن و مقدمه سازی ظهور منجی در میان جوامع بشری آگاهی عمومی یک ضرورت است هرچه آگاهی جوامع بشری فراتر رود معرفی منجی بشر سهل تر و مناسب‌تر خواهد بود؛ اربعین این ظرفیت را نیز دارد که از این اجتماع ندای معرفت آخرالزمان به گوش انسان‌ها رسانده شود؛ یکی از زمینه‌های ظهور امامت و برگشتن دوباره امام در میان مردم رفع موانع است وقتی مردم در این شرایط قرار بگیرند که از حضور امام استقبال نمایند قطعاً شرطی از شروط ظهور محقق شده است؛ از این روی می‌توان گفت که اجتماع اربعین در بعد معرفتی می‌تواند بسیار کار ساز شود و همه زمینه‌های معرفی منجی بشر و موعود امم را که در همه ادیان و ملل، پیرامون شمع وجودی حسین بن علی مطرح است را در اربعین به اهل عالم معرفی نماید تا آشنا شوند با صوت وندای بزرگ جهانی «یا اهل العالم انا المهدی».
بر قراری ارتباط بین دو ملت ایران و عراق و کاستن از افتراق
این پزوهشگر تاریخ اسلام در ادامه گفت: بین ایران و عراق توسط استعمارگران مدتی فاصله افتاد با اینکه قاطبه ملت عراق و علما و دانشمندان دلشان و روحشان با ایرانیان بوده و هست و هرگز راضی به این اختلاف استعماری نبودند و این پیوند معنوی دیرین هرگز قابل گسست نیست؛ اما گاهی دشمن وارد خانه شده و نقار و دوئیت بین اعضای این خانواده ایجاد می‌کند که باید برای مقابله با آن برنامه‌های پیشگیرانه داشت؛ امروز نیز در فضای مجازی و رسانه‌های دشمنان درباره پیوند و الفت بین دو ملت توطئه‌های بی شمار وجود دارد تا این ملت را که پیرامون مودت فی القربی در کنار هم قرار گرفته اند از هم جدا نمایند؛ شعارهای استعماری و کهن فارس و عرب و عجم را زنده می‌نمایند و گاهی در این راستا کلیپ‌های دروغین در فضای مجازی منتشر می‌کنند؛ اما در سایه اجتماع اربعین و زیارت عتبات مقدس مردم ایران این الفت را تقویت نموده و در خنثی نمودن توطئه‌ها بسیار مؤثر است، دیدار و ملاقات و آشنایی با فرهنگ همدیگر و انس الفت و نشستن کنار هم بر سر سفره حسین بن علی (ع) خود از بین برنده نفاق و شکننده‌ی تکبر و زایل کننده تعصبات جاهلی و خاموش کننده فتنه‌های استعماری است، بی تردید هرچه نور این انجمن پر فروغ شود؛ محو کننده ی مکر ودروغ شود؛ لذا یکی از آثار مهم فردی زیارت اربعین، استواری الفت و دوستی و فزاینده مودت بین دو ملت است که نباید از اهمیت آن غفلت نمود.
تقویت روح ایثار
وی ادامه داد: یکی از ابعاد مهم نهضت حسینی ایثار و از خود گذشتگی بی نظیر است و انسان تا چه اندازه از وجود خود برای دیگران مایه بگذارد در این نهضت جلوه اعلای ایثار چون خورشید بر تارک هستی می‌درخشد؛ و این نماد و درس ایثار بزرگی است فرا روی همه بشریت و شیعه و پیروان اسلام فرقی ندارد اهل سنت عراق و ایران که همه محب اهل بیت و امام حسین (ع) اند؛ درس ایثار را از مکتب حسین آموخته‌اند برای شناساندن امام حسین (ع) برای جهانیان چه شخصیت بزرگی همانند حسین بن علی هست که تابلو شناخت اسلام باشد، ایثار و فداکاری که مردم در این اجتماع بزرگ به وجود می‌آورند در واقع این ایثار را با ایثار و فداکاری و خدمت در دسته‌های عزاداری و استقبال از مهمانان امام حسین (ع) به نمایش در میاورند و ظرفیت معنوی اسلام را در بخشش و گذشت به نمایش می‌گذارند و این یکی از منافع معنوی این اجتماع بزرگ است در اربعین پیرامون شمع وجودی سید الشهدا که حتی غیر مسلمانان را نیز به خود سرافرازی می‌دانند در این ایثار شرکت نمایند در کشور عراق گروهی از صابئیان زندگی می‌نمایند همچنین ایزدی‌ها همه اینها در این اجتماع با شکوه با ایثار مال و خدمت به زائران شرکت می‌جویند؛ لذا می‌بینیم تأثیر نهضت حسین که در اربعین به عینیت می‌رسد چه میزان درس ایثار را در بین مردم دو کشور بدون تعصب خاص گسترش می‌دهد؛ اگر جلوه‌های این ایثارها جمع‌آوری شود و مستند گردد یک کار بزرگ علمی و هنری و فرهنگی تأثیر بخش جهانی خواهد شد.
تولید نشاط فردی
حجت الاسلام حسنلو در پایان خاطر نشان کرد: انسان ذاتاً موجودی است که با شناخت و دیدار و حضور در جمع حالت نشاط و سر زنده بودن پیدا می‌نماید همه ائمه ما و همه پیامبران الهی در سیره خود بویژه پیامبر خاتم تاکید بر انس و الفت مسلمانان و ارتباط نزدیک با افراد خانواده جامعه مؤمنان داشته‌اند و این تاکید به جهت تأثیرات مختلف روانی و روحی و اجتماعی این الفت و انس و دیدارها بوده است که در نهایت و غایت در سعادت انسان و پیشگیری از انحرافات گوناگون او حتی سلامتی جسمی و روحی او مؤثر است؛ از این روی تمام دستورات دینی و تکالیف بزرگ دینی از دو جنبه فردی و اجتماعی برخوردار هستند؛ برای نمونه نماز یک حکم و تکلیف و فریضه‌ای است که به فرد واجب شده است اما انجام آن در جماعت بسیار مورد تاکید و ستایش بوده است، فلسفه این رهنمود اجتماعی بسیار عمیق است و برای همین منظور در فقه اسلامی درباره امامت جماعت و شرایط آن سخن گفته شده است؛ اینها همه دارای حکمت‌هایی که اسلام تکلیف را به فرد و انجام آن را در اجتماع ممتاز و دارای ویژگی خاص معرفی نموده است.
فاطمه علی آبادی
